АДАЛ АС
Адам бойына керекті дәрумендер дұрыс тамақтану арқылы берілетіні әлдеқашан дәлелденген. «Дені саудың- жаны сау» деген ұстанымға берік һәм осы негізді бойға үйретуге бекіген жастар бүгінде адал ас тұтынушылар қатарын толықтыруда.
Адамдар күнделікті тұрақты уақытымен тамақтанып, ағзаға қажетті дәрумендерді алып отыруға дағдыланғаны жөн. Осындай ұстаным нәтижесінде адамдардың дені сау болмақ. Ал қоғамда келешекке дені сау, салауатты ұрпақ тәрбиелеп отырған әрбір тамақтану орталықтары тұтынушыларына тұрақты сапалы, адал аспен қамтамасыз етсе өмір сапасы да жақсармақ.
Ал адал ас, адал ұғымы жайлы не білеміз? Мұсылман баласына тән xалал тағамдар қасиетті Құран Кәрімде анық айтылып, шариғатымызбен бекітілген. Алланың атымен сойылған мал, арақ (спирт) және доңыз еті қосылмаған басқа да тағамдар xалал, яғни адал болып есептеледі. Ал шариғат шеңберінде тыйым салынған, адам денсаулығына зиян келтіретін, қоғамға да үлкен зардабын тигізетін лас заттар мен әрекеттер xарам, яғни арам болып есептелінеді. Дініміз тыйым салғандықтан кейбір жануарлардың еттерін жеуге болмайды. Біле білсек, бұл тыйымдарда көптеген xикметтер бар. Исі мұсылман баласы діннің тыйым салған нәрселерін жасамауға тиісті. Алла Тағала “Мәида” сүресінің 3-аятында: “Сендерге: Өлексе, аққан қан, доңыз еті және Алладан басқаның атынан бауыздалған мал арам етілді. Буынып, ұрылып, құлап, сүзіліп өлген малдар және жыртқыш (аң, құс) жеген мал арам. Бірақ (жаны шықпай) бауыздалғандары басқа”, – деп үкім ете отырып, жейтін етіміздің қайсысы адал, қайсысы арам екенін атап көрсетеді.
«Халал» маркасын қазір әлемнің 6 млрд.-тан астам адамдары тұтынады. Халықаралық қаржы агенттігінің мәлімдеуінше, әлемдік нарықта халал өнімнің көлемі 500 млрд. АҚШ долларына бағаланып отыр. Ал халал өнім шығарудан алда келе жатқан елдер - Австралия, Бразилия, Франция, Жаңа Зеландия, Индия, Таиланд, Малайзия болып отыр. Олар халал стандартын қолданып қана қоймай, экспортқа шығарып, елінің экономикасына қомақты қаржы құйып отыр. Халал тамақтану практикасындағы ислам ережелері туралы айтқанда Құранның ережелерін, пайғамбардың іс-әрекетін және Алланың мұсылмандарға бұйырған барлық ережелерін түсінеміз. Халал тамақ өнімдері - бұл ислам ережелеріне сәйкес тұтынуға рұқсат етілген тағамдар мен сусындар. Азық-түлік қауіпсіздігі, екінші жағынан, тағамды мақсатты түрде пайдалану адам денсаулығына зиянын тигізбейді.
Адамның жастайынан дұрыс, тұрақты тамақтануындағы басты мақсаты дені сау, саналы ұрпақ болып өсулеріне үлес қосуы болып табылады. Ол салауатты өмір салтымен қатар тұтынатын асының адалдығы болмақ. Жүйелі тамақтанбау адам денсаулығына үлкен зиян тигізетінін сала мамандаpы да жиі айтып жүp. Әр түрлі дайындалған асты мөлшерден тыс пайдалану немесе құрамына мән бермеу үлкен қателік. Тағамның шипалы түрлерін пайдалану аpқылы түрлі ауpулаpды емдеуге болатыны ерте кезден белгілі болған. Бұл ұзақ та сапалы өмір сүрудің бсты құпиясы екені белгілі. Осының нәтижесінде дені сау және әр түрлі ауруға шалдыққан адамның тиімді тамақтануын, дұрыс тамақтанудың ғылыми негіздерін зерттеу және оны ұйымдастыру әдістерімен айналысатын диетология ғылымы (грек diata – өмір сүру салты, тамақтану тәртібі, logos – ілім) қалыптасқан. Адам денсаулығына әсер ететін әлеуметтік факторлардың 50% тамақтануға, 20% қоршаған ортаның әсерлеріне, 20% тұқым қуалайтын қасиеттерге, тек 10%-ы ғана денсаулық сақтау жүйесінің жұмысына байланысты екен. Дұрыс тамақтанбау көптеген ауруға шалдықтыратын басты себептердің бірі болып саналады. Жоғарыда айтып өткен түрлі аурулар да осыдан шығады. Әр балаға адам өміріне тағамның маңызды екенін түсіндіре отырып, тұрақты уақытылы тамақтану қажеттілігін әдетке айналдыруға үйрету маңызды.
Біз күнделікті өмірде өзіміздің биологиялық қажеттілігіміз - тамақтануға өте тәуелдіміз. Тамақтану арқылы тіршілігімізді жалғастыру үшін қажетті энергия аламыз, ағзамызға қажетті минералдар мен дәрумендер құйылады. «Ас адамның арқауы» деген сөзді қазақ тегіннен айтпаған. Адам тіршілігінің көзі, өмірінің жалғастырушысы, ал кейде өмірін тоқтатушы ажал көзі де осы ас болып табылады. «Ажалы астан келіпті» деп жататыны сондықтан.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметіне қарағанда, 65 жасқа дейінгі өлім- жітімнің ½-і дұрыс тамақтанбаудан туындаған аурулармен байланысты Ұзақ өмір сүру үшін, сондай-ақ жас ұрпақтың дұрыс дамып, өсуі үшін тиімді тамақтанудың және азық түлікті зиянды контаминанттардан қорғаудың маңызы ерекше. Бүгінде еліміздіің 70 пайызын құрайтын мұсылмандар өздерінің жейтін асының адал болғанын қалайды. Неліктен? Себебі малды зорлықпен немесе бір нәрсемен ұру арқылы не токпен өлтіретін болса, оның бойында адреналин мен стресс гармоны ұйып қалады да, оның етін жеген адамға сол микробтар таралып, адам қатігездікке, мейірімсіздіке, күнәні елемеуге бейім тұрады. Осындай үлкен келеңсіздік, жаман жайттан бойын аулақ салуы үшін әрбір адам жейтін асының адалын таңдағаны дұрыс. Және отбасы мүшелерінің, тіпті туған-туыстың да қандай ас қабылдап жүргенін қадағалап, тиісінше адал асты тұтынуды насихаттағаны абзал.
Қорыта айтқанда, «Астың адалдығы – адамның амандығы» деген бір ауыз сөз көпшілік көкейінде жатталса екен.
ҚМДБ «Халал даму»
Алматы қаласы бойынша жауапты маманы,
Ерлан Тайлақов
